زعفران در یک نگاه

زعفران (Crocus sativus L.) بعنوان گران‌ترین محصول کشاورزی، ادویه ای و دارویی جهان؛ گیاهی علفی، نیمه‌گرمسیری و سرمادوست بوده که بومی ایران می‌باشد. اندام اقتصادی و خوراکی زعفران کلاله سه شاخه حاصل از گل می باشد که البته در سالیان اخیر کلیه اجزای گیاه زعفران نظیر گلبرگ، پرچم، بنه، پوشال اطراف بنه و انتهای مادگی نیز مورد توجه قرار گرفته است. بدیهی است که از طریق افزایش تولید و توسعة صادرات زعفران به روش صحیح می‌توان درآمد ارزی قابل اطمینانی را برای کشور تأمین کرد. زعفران ، از جایگاه ویژه‌ای در بین محصولات صنعتی و صادراتی ایران برخوردار است.
زعفران به عنوان گران‌بهاترین محصول کشاورزی و داروئی جهان، جایگاه ویژ‌ه‌ای در بین محصولات صنعتی و صادراتی ایران را داراست؛ به طوریکه کاربرد آن در صنایع غذایی، بهداشتی، آرایشی، داروئی، رنگرزی، عطرسازی و هنر پیشینه چندهزارساله دارد. زعفران از ابعاد تاریخی جایگاه ویژ‌ه‌ای در تکامل کشاورزی ایران داشته و ارتباط تنگاتنگی با ارزش‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی جوامع کشاورزی تولیدکننده ایجاد کرده و از دیرباز تولید، فرآوری، تجارت و مصرف این ادویه ارزشمند در قالب دانش بومی این جوامع شکل گرفته است.
تولید زعفران بر اساس نیروی کار خانوادگی و در مزارع کوچک و با اتکاء به نهاده‌‌های صرفاً بومی و محلی و فناوری‌‌های کم نهاده بوده و نه تنها از نظر ایجاد درآمد، معیشتی مناسب برای خانوارها مهیا کرده است، بلکه توانسته است اشتغالزایی مناسبی (بعد از چای بیشترین اشتغال در واحد سطح) برای مردم غالبا کم‌برخودار از منابع آبی و خاکی فراهم سازد، مجموع گردش کار سالانه مزارع زعفران را، 10% در مرحله کاشت، 25% در مرحله داشت و65% در مرحله جداسازی کلاله از گل اعلام نموده است که در این مراحل سه گانه تولید با میانگین 197 روز نیروی کار لازم در سال برای هر هکتار به ترتیب 40، 50 و 80 درصد نیروی کار را زنان تشکیل می‌دهند.
مطابق با آخرین آمار نامه جهاد کشاورزی سطح زیر کشت زعفران در ایران بالغ بر120،223 هکتار ذکر شده است که 108،159هکتار آن مربوط به دو استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی (91،352 هکتار خراسان رضوی و 16،807 هکتار خراسان جنوبی) می‌باشد. زعفران ایران تقریباً کلیه بازار‌های جهانی را به طور مستقیم و غیرمستقیم در بر دارد و با توجه به اینکه بیش از 91 درصد کل تولید جهانی زعفران متعلق به ایران می باشد، متاسفانه بخش قابل ملاحظه ای از آن به طور غیرمستقیم توسط برخی کشور‌های اروپایی و منطقه‌ای به صورت حجمی و فله‌ای از ایران خریداری شده و در این کشورها تحت نام‌‌های دیگری بسته بندی و با قیمت بالا به بازار‌های جهانی عرضه می‌شوند.
میانگین عملکرد زعفران در مزارع کشور در بازه زمانی 50 ساله با افتی 100 درصدی روبرو شده به طوریکه در سال 1350 از میانگین 6/15 کیلو گرم در هکتار به میانگین 3/23 کیلوگرم در هکتار رسیده است، که خود نیازمند بازنگری جدی در عملیات بهینه کاشت و داشت می‌باشد. کشت سنتی و عدم استفاده از مدیریت‌‌های جدید زراعی و همچنین عدم ترویج و انتقال یافته های پژوهشی محققین به کشاورزان زعفرانکار می‌تواند راهگشای این مسئله در افزایش بازده تولید باشد. به طور متوسط عملکرد مزارع سنتی زعفران کشور در سال اول، دوم و سوم به ترتیب مقدار 0/23، 1/8 و 3/7 کیلوگرم در هکتار بوده که در مقایسه مزارع زعفران در اسپانیا با افت عملکرد فاحشی روبرو است، البته گزارشاتی از عملکردهای بالای 30 کیلو در سال چهارم توسط برخی از کشاورزان پیشرو و مزارع آرمانی گزارش شده که تجربیات آنها نیز قابل برررسی و تامل است در این فصل سعی شده است با بهره‌گیری از آخرین دانش به‌زراعی و تحقیقات کاربردی نکات کاربردی و طلایی را جهت افزایش راندمان تولید به کشاورزان عزیز آموزش دهد.