زعفران گیاهی نیمه‌گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستان‌های ملایم و تابستان‌های گرم و خشک باشد به‌خوبی می‌روید. مقاومت زعفران در برابر سرما زیاد است و تا حدود 20 درجه سانتی‌گراد برودت را تحمل می‌کند؛ لیکن چون دوران رشدش به پاییز و زمستان و اوایل بهار منتهی می‌شود طبعاً در این ایام به هوای معتدلی نیازمند است. در دوره خواب یا استراحت تابستانی، بارندگی و یا آبیاری برای آن مضر است؛ از این رو کشت و کار زعفران در مناطق مرطوب گیلان و مازندران و در مناطق سرد آذربایجان و گرم خوزستان میسر نیست. مناطق آفتاب‌رو و دور از درختان که ضمناً در معرض بادهای سرد نباشد برای رشد زعفران مناسب است [۱].
آب شیرین مانند زمین شیرین در رشد زعفران اهمیت دارد؛ با وجود این در برخی از مناطق کشاورزان در شرایط زمین نسبتاً شور، آب شور و هوای گرم، محصول نسبتاً خوبی برداشت می‌کنند. علت این امر را باید در باران‌های فصل زمستان و آبیاری‌های مکرر اوایل بهار و ضمناً هوای سرد ایام رشد دانست که از رسوب نمک در اوایل بهار در سطح خاک جلوگیری می‌کند [۲].
یکی از اساسی‌ترین عوامل دخیل در کیفیت یک محصول زراعی، مشخصات خاکی است که محصول در آن کشت می‌شود. با توجه به اینکه پیاز زعفران دارای غده می‌باشد و هر ساله نیز زایش دارد زمین مورد نظر باید ترجیحاً دارای خاک لومی، لومی رسی و شنی باشد تا امکان تکثیر آن‌ها به راحتی وجود داشته باشد؛ بنابراین در زمین‌هایی با قابلیت نگهداری پایین آب، به دلیل رشد طولی پیاز جهت دسترسی به رطوبت مورد نیاز، غده‌ها شروع به رشد طولی نموده و پیاز از حالت گرد و شلغمی به صورت کشیده و هویج‌مانند تغییر شکل خواهد داد که در این صورت از گل‌دهی بسیار کمی برخوردار خواهند بود [۳].
ﺧﺎك ﻣﺰرﻋه زﻋﻔﺮان ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ﻧﺮم ﺑﺎ نفوذپذیری ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ، اﻳﻦ گیاه در خاک‌های ﺳﻴﻠﻴﺴﻲ، رﺳﻲ، آﻫﻚ دار و گچی رﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ دارد؛ چرا که در خاک‌های حاوی کلسیم، ﻣﻮاد آﻟﻲ ﺧﻮب تجزیه می.گردند. به‌طور کلی زعفران، زمین‌های شیرین، حاصل‌خیز با بافت متوسط و آهک دار که pH آن‌ها بین 7 تا 8 باشد بر زمین‌های شور، فقیر، مرطوب، سبک و اسیدی ترجیح می‌دهد [۱].
نقشه‌های خاک باید برای هر مزرعه تهیه و سپس برای هدایت برنامه‌های کشت و تولید زعفران مورد استفاده قرار گیرند.
برای نگهداری شرایط مناسب خاک و کاهش اتکا به مواد شیمیایی و حفظ سلامت محصول باید گیاه زعفران در تناوب زراعی با سایر محصولات قرار گیرد. تناوب زراعی مناسب با توجه به شرایط محصولات هر منطقه متفاوت است [۳].
زعفران‌کاران زﻣﻴﻦ را بهﻣﻨﻈﻮر ﻛﺎﺷﺖ زﻋﻔﺮان، پس از ﻗﻄﻊ باران‌های ﺑﻬﺎره ﺑﺎ گاوآهن ﺷﺨﻢ می‌زنند و اگر زﻣﻴﻦ داراي ﻛﻠﻮخ ﺑﺎﺷﺪ، گاوآهن را ﺑﺎز ﻛﺮده و ﻛﻠﻮخﻫﺎ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ماله ﺧﺮد می‌کنند؛ ﺑﻌﺪ از دو یا سه هفته مجدداً زﻣﻴﻦ را دو ﺑﺎر در ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻮد ﺑﺮﻫﻢ ﺷﺨﻢ می‌زنند. ﻗﺒﻞ از ﺷﺨﻢ ﺳﻮم ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻫﻜﺘﺎر 40-80 ﺗﻦ ﻛﻮد ﺣﻴﻮاﻧﻲ و 200 کیلوگرم ﻓﺴﻔﺎت آﻟﻮﻣﻨﻴﻮم در زﻣﻴﻦ پخش می‌نمایند. کشاورزان به‌خوبی دریافته‌اند که شخم‌های ﻣﻜﺮر صرف‌نظر از ﺗﻬﻴه ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﺎﺷﺖ، زﻣﻴﻦ را ﺗﺎ ﺣﺪودي از وﺟﻮد علف‌های هرز پاک می‌سازد؛ در نهایت زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ توجه به ﺷﻴﺐ و ﻗﺪرت آب کرت‌بندی می‌کنند [۱].
عملیات شخم مکانیزه، باید به‌گونه‌ای انجام شود که موجب حفظ ساختمان خاک، تهویه مناسب و مبارزه با علف‌های هرز گردد. انجام عملیات خاک‌ورزی در رطوبت‌های بالا موجب تخریب ساختمان خاک و افزایش فشردگی خاک می‌شود.
کارکرد ادوات در رطوبت مناسب، تلفیق عملیات مکانیزه و کاهش تردد ادوات کشاورزی، برگرداندن بقایای محصول قبلی به خاک، از جمله عملیات شخم حفاظتی در جهت حفظ و نگهداری ساختمان خاک می‌باشند.
استفاده از عملیات کشاورزی همچنین باید برای به حداقل رساندن فرسایش خاک باشد. انجام عملیات خاک‌ورزی در جهت عمود بر شیب زمین و برجای گذاردن بقایای گیاهی از جمله عملیات مناسب در جهت جلوگیری از فرسایش خاک است.
سیستم ثبت رویدادها و فعالیت‌های انجام شده برای هر مزرعه زعفران یا گل‌خانه باید تهیه گردیده و به روز شود؛ به‌طوری که سوابق آن عملیات در هر زمان قابل دسترس باشد. برای مزارعی که به تازگی کشت می‌شوند باید ارزیابی احتمال وقوع خطر زیست‌محیطی انجام شود و استفاده قبلی از زمین و سایر موارد باید بررسی گردد.
ﻣﺰرﻋﻪ زﻋﻔﺮان ﻧﺒﺎﻳﺪ منطقه‌ای که زه‌آب یا پس‌آب ﺣﺎﺻﻞ از نگهداری ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﻳﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻫﺮ آﻟﻮدﮔﻲ دﻳﮕﺮ را دریافت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، واﻗﻊﺷﻮﻧﺪ.
ﻛﺸﺎورزان ﻣﺰارع زﻋﻔﺮان باید کاربرد قبلی مزرعه را تا حد امکان مشخص کنند و همچنین منابع بالقوه آلاینده در اراضی را شناسایی نمایند.
از ورود حیوانات اهلی و دام‌ها به مزارع زعفران در زمان فصل رشد و برداشت باید جلوگیری شود. اگرچه دفع کامل حیوانات وحشی امکان‌پذیر نیست؛ لیکن این کار باید به حداقل رسانیده شد. بروز احتمال آن را با به‌کارگیری شیوه‌های تعیین شده به وسیله مشورت با متخصصین حیات وحش باید کاهش داد.
همچنین باید با برقراری و نگهداری یک برنامه کنترل آفات؛ برای مثال انتقال مواد سنگی که می‌تواند محل زندگی یا محیط مناسب گسترش و تکثیر آن‌ها باشد، آفات را کنترل نمود.
بازبینی روزمره مزرعه برای انطباق با الزامات دستورالعمل عملیات خوب کشاورزی و نگهداری مدارک مربوط به یافته‌ها و ارزیابی آن‌ها باید انجام شود [۳].
۱.بهنیا، م.ر. (1370). زراعت زعفران، انتشارات دانشگاه تهران، شابک: 978964036244.
۲. بهنیا، م.ر. (۱۳۹۱). کتاب زعفران: تاریخچه کشت، مصرف، گیاه‌شناسی، شیمی، تولید، فرآوری، استاندارد و بازاریابی. انتشارات دانشگاه تهران؛ شماره انتشار ۲۰۶۵.
۳. مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران. (1391). عملیات خوب کشاورزی ایران (ایران گپ)- زعفران، استاندارد ملی ایران، شماره 16536، چاپ اول.
- کد مقاله: 16942
- لینک کوتاه: https://wikisaffron.org?p=16942