بررسی اثرات تغییرات آب و هوا بر عملکرد محصول زعفران در استان خراسان جنوبی با رهیافت پانل فضایی

ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان و استان خراسان جنوبی در جایگاه دوم تولید این محصول در کشور قرار دارد لذا بررسی عوامل موثر بر عملکرد زعفران در این استان حایز اهمیت است. پژوهش حاضر به بررسی اثرات تغییرات آب و هوا شامل اثرات مستقیم و غیرمستقیم ناشی از سرریزهای فضایی دما، رطوبت نسبی و بارش بر عملکرد زعفران در شهرستان‌های استان خراسان جنوبی در دوره زمانی 1390 تا 1402 پرداخته است. داده‌های مربوط به عملکرد زعفران از سایت جهادکشاورزی و داده­های اقلیمی از سایت هواشناسی استان خراسان جنوبی اخذ گردید، برآورد و تحلیل داده‌ها به کمک مدل پانل فضایی و با استفاده از نرم افزارStata17  انجام شد.

نتایج بر­اساس مدلSAC که به­عنوان مدل بهینه در مدل‌های اقتصادسنجی فضایی انتخاب شده است و به‌طور کلی نشان می­دهد شاخص بارش و رطوبت نسبی و شاخص حداکثر دما تأثیر معنی‌داری بر عملکرد زعفران ندارد اما شاخص دما تأثیر منفی و معنی‌دار و شاخص حداقل دما تأثیر مثبت و معنی‌داری داشت. همچنین پارامترهای فضایی نیز همبستگی فضایی مثبت و معناداری را نشان دادند که بیانگر اهمیت اثرات فضایی در تحلیل داده‌ها بود. بر اساس نتایج این پژوهش، با بهبود روش‌های آبیاری و استفاده از تکنیک‌های بهینه کشاورزی، پایش و پیش‌بینی اقلیمی دما و انجام پژوهش‌های بیشتر در زمینه بررسی اثرات تغییرات اقلیمی و سرریزهای فضایی بر زعفران می­توان به کشاورزان و سیاست‌گذاران کمک نمود تا با پیش­بینی و مدیریت بهتر شرایط اقلیمی، بهره‌وری و عملکرد این محصول را در سال­های آتی بهبود بخشند.

The aim of this research is to investigate direct and indirect effects of spatial spillovers of temperature, minimum and maximum temperature, precipitation, and relative humidity on saffron yield in the counties of South Khorasan over the period from 2011 to 2023. In addition to examining the direct effects of climate change on saffron yield, this study also analyzes the indirect impacts of these changes through spatial spillovers of climatic variables on saffron yield in neighboring regions. The use of spatial econometric methods in this research represents the innovative aspect of this study. Based on the results of this study, some recommendations are presented to improve saffron yield in South Khorasan Province. Firstly, temperature management is crucial for saffron cultivation, as increased temperature negatively impacts saffron yield.

Therefore, it is suggested that farmers use cooling methods, such as shade nets and efficient irrigation systems, to mitigate the negative effects of temperature rise. Developing precise climate prediction and monitoring systems can help farmers plan better and adopt appropriate measures to cope with climate change. Secondly, although precipitation and relative humidity did not have a significant impact on saffron yield, previous research indicates that water resource management and the use of effective irrigation techniques, especially in low-rainfall areas, can help improve saffron yield. Using optimal agricultural techniques and improving planting and cultivation methods can also increase the productivity of agricultural lands. Educating farmers in this regard will be very effective as well.

Finally, it is recommended to conduct more research on the effects of climate change and spatial spillovers on saffron in various regions of the country so policymakers and farmers can make better decisions for managing and improving saffron yield tailored to different climates, ensuring better climate condition management and improving saffron productivity nationwide.