انتخاب پیاز و زمان کاشت زعفران/GAP

    ازدياد زعفران منحصراً توسط پیاز (بنه/كورم) انجام مي‌گردد. انتخاب و تهيه بنه زعفران براي زراعت مهم بوده و كميت و كيفيت محصول زعفران بستگي زيادي به جنس خوب و ماهيت بنه دارد. پیاز ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﺪون زﺧـﻢ، داراي قطر ۲۵ الی ۳۳ میلی‌متر و ﻃـﻮل ۳۵-۴۰ میلی‌متر ﺑﺎﺷﺪ. پیازهای بزرگتر ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻠﻜﺮد در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ می‌گردند. به نسبتی که وزن پیاز اضافه می‌شود درصد پیازهای گل‌آور افزایش می‌یابد. ‬‬‬‬بايد دقت شود از بنه‌هاي مزارع ۴ ساله به بالا و درشت، بدون زخم كه جوانه‌هاي آن بدون آسيب باشد، استفاده نمود. اندازه بنه زعفران متفاوت بوده و از ۱ تا ۲۰ گرم متغير مي‌باشد. بنه‌هايي با وزن بيش از ۱۰ گرم، از درصد گل‌آوري بالاتري برخوردار هستند لذا توصيه مي‌شود جهت برداشت گل‌هاي بيشتر در مزرعه از بنه‌هايي با وزن بيش از ۱۰ گرم استفاده گردد [۱].

برای تهیه خزانه یا کشت در زمین اصلی لازم است که از بذر گواهی‌شده یا پیازهای کاملاً سالم و از ارقام مقاوم که شرایط مطلوب از نظر کیفی، شکل ظاهری، حداقل نیاز به کودهای شیمیایی، مقاومت نسبت به بیماری‌ها و آفات گیاهی و مانند آن‌ها را دارا باشند، استفاده کرد. براي كشت مزارع جديد زعفران بايد بنه‌هاي درشت، سالم و بدون زخم را انتخاب نموده و سپس مقداري از الياف خارجي روي بنه‌ها را جهت بهتر ضدعفوني شدن از بنه‌ها جدا نموده و آنگاه اقدام به كشت نمود.
کیفیت بذر یا پیاز باید پیش از مصرف کاملاً شناخته شده باشد و وضعیت دقیق آن‌ها شامل نام رقم، خلوص بذرها، شماره محموله بذری ثبت شود. میزان مصرف بذر باید متناسب با نوع ارقام و شرایط کاشت و بر اساس توصیه‌های کارشناسی باشد. پیش از آماده کردن پیاز زعفران برای کاشت لازم است با مشاهده دقیق از عدم وجود کنه در اطراف پیاز اطمینان حاصل نمود و پیازهای آلوده به کنه باید پس از تمیز کردن و دانه دانه کردن با استفاده از آفت‌کش‌های توصیه‌شده ضدعفونی شوند. همچنین لازم است از کاربرد پیازهای مشکوک به انواع آلودگی‌های قارچی و پوسیدگی و با وزن کم‌تر از ۸ گرم جداً خودداری شود [۲و۳].
ارقام انتخابی باید نسبت به بیماری‌ها و آفات گیاهی منطقه مقاوم بوده و یا دارای دامنه تحمل مناسبی باشند. نشاء‌ها یا بذرها باید عاری از هرگونه علائم قابل دیدن آفات یا بیماری باشند و استفاده از هر گونه آفت‌کش یا ماده شیمیایی در زمان کشت بذر باید ثبت شود [۲].
توصيه مي‌گردد بنه‌ها قبل از كشت با سموم قارچ‌كش و كنه‌كش عليه بيماري‌هاي قارچي و كنه‌ها ضد‌عفوني شوند. جهت ضد‌عفوني بنه‌ها، می‌توان مدت ۳ تا ۵ دقيقه بنه ‌ها را در محلول ۵ درصد سولفات مس و يا قارچ‌كش‌هاي بنليت به نسبت ۱/۵ در هزار، و یا كنه‌كش امايت به نسبت ۱ در هزار، قرار داد. توصيه مي ‌گردد جهت ضد عفوني بنه‌ها حتماً از دستكش و سبدهاي توري استفاده گردد [۱و۴] .
ﻣﻘﺪار ﻛﺎﺷﺖ پیاز، ﺑﺴﺘه ﺑه رﻳﺰي و درﺷـﺘﻲ ﺑـﻴﻦ 3 ﺗـﺎ 10 تن در ﻫﺮ ﻫﻜﺘﺎر ﻛﺎﺷﺖ می ‌گردد؛ هرچند مطالعات نشان می‌دهد اگر در سطح منطقه میزان پیاز کاشته شده در واحد هکتار افزایش یابد، قدرت باروری زمین در سال‌های اول بیشتر می‌گردد. وقتی در سال اول داخل هر چاه 10 تا 15 پیاز کشت شود، در سال دوم تعداد پیازها به 20 تا 25، در سال سوم به 30 تا 35 و در سال چهارم به 40 تا50 عدد می‌رسد. تا سال چهارم به علت باز بودن فضای خالی برای رشد و تکثیر پیازها، پیازهای درشتی در زمین دیده می‌شود؛ لیکن از سال چهارم به بعد به علت کمبود جا و تقلیل مواد غذایی رشد پیازها متوقف شده، عملکرد زعفران نیز کاهش می‌یابد؛ بنابراین توصیه می‌شود که از سال چهارم به بعد نسبت به تجدید کاشت مزرعه با پیازهای درشت و مرغوب، اقدام و پیازهای ریز را برای خوراک دام جدا نمود. بنابراین ازدیاد پیاز، خود منبع درآمدی برای زعفران‌کار محسوب خواهد شد. در هر حال، مقدار برداشت پیازها از 5 برابر میزان کاشت آن تجاوز نمی‌کند. معمولاً یک سوم پیازهای برداشت شده ریز و غیر‌قابل کشت می‌باشند [۵].
برای کاشت 8- 10 تن پیاز زعفران در یک هکتار به 80-100 نفر کارگر در هکتار مورد نیاز است.که یکی از اقلام مهم هزینه، کاشت و خرید پیاز زعفران می باشد. قبل از کاشت و یا بعد از کاشت پیاز باید به مرزبندی زمین اقدام نمود. معمولاً مناسب ‌ترین فاصله مرزها 3-4 متر می‌باشد [۶].
اﺣﺪاث ﻣﺰارع ﺟﺪﻳـﺪ زﻋﻔـﺮان ﻓﻘـﻂ به ‌وسیله پیاز آن ﻣﻘـﺪور و ‫ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ، پیاز زﻋﻔﺮان را ﻣﻲﺗﻮان از ﺧﺎك درآورد و به اﻧﺒﺎر ﻳﺎ مزرعه دیگری ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮد. ‫ﻣﺪت چند ﻣﺎه در ﻣﺤﻞﻫﺎي ﺳﺮد و ﺧﺸﻚ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع 20-30 سانتی‌متر می‌توان به صورت پخش‌شده، نگهداری نمود؛ ‫وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎردﻫﻲ ﺳﺎل اول ﻛﺎﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد. ‫‫ﻫﺮﻗﺪر زﻣﺎن ﺑﻴﺮون آوردن پیازها از ﺧﺎك ﺗﺎ ﻛﺎﺷﺖ ﻣﺠﺪد ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ. ﻓﻮاﺻﻞ ﻛﺎﺷﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻً 25 تا30 ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ از ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ [۵].
زعفران چون از اوسط اردیبهشت ‌ماه تا اوایل مهرماه آثار حیاتی در سطح خاک ندارد، این دوره از نظر کشاورزان دوره خواب نامیده می‌شود؛ لیکن از اوایل تیرماه تا اواخر مرداد‌ماه بنه زعفران در حال تکوین و تکامل جوانه‌های گل و برگ می‌باشد از این لحاظ می‌توان گفت که دوره استراحت واقعی زعفران ماه‌های خرداد و شهریور می‌باشد. از این جهت ترجیحاً باید بنه زعفران را در یکی از این دو ماه و به‌ویژه در شهریور‌ماه از زمین بیرون آورد و کاشت [۶].
پیاز زعفران در مناطق زعفران‌خيز ايران از اوايل شهريور ماه تا اواسط مهر ماه كشت مي‌گردد و با توجه به اينكه دوره خواب واقعي پیاز زعفران از اواسط ارديبهشت‌ماه تا اواسط تير‌ماه مي.باشد، بهترين تاريخ كشت پیاز زعفران در خرداد‌ماه و اوایل تیرماه توصيه مي‌شود؛ زيرا باعث افزايش عملكرد زعفران در سال اول مي‌گردد. باید پیاز زعفران حداکثر طی مدت دو هفته از زمین قدیمی برداشته و در زمین جدید کاشته شود.
برای کاشت پیاز زعفران ابتدا باید زمین مورد نظر را مسطح نمود، به‌طوری که کاملاً یکنواخت باشد؛ زیرا در صورت ناهمواری زمین، بخشی از آن که بلند است از آب کم‌تری برخوردار و بخشی که گود می‌باشد آب اضافی در آن جمع خواهد شد. کم‌آبی و پرآبی باعث عدم یکنواختی تولید در سطح مزرعه می‌گردد [۲و۳].
در طریقه سنتی از اوایل بهار پس از قطع باران‌های بهاره، زمین را با گاوآهن شخم می‌زنند. بعد از 10 الی 15 روز مجدداً به شخم زمین اقدام می‌کنند. چنانچه در موقع شخم دوم، زمین دارای کلوخ باشد، گاو‌آهن را باز کرده، کلوخه‌ها را با استفاده از ماله خرد و سطح زمین را صاف و هموار می‌کنند؛ سپس با فاصله دو هفته زمین را با گاو آهن دو بار در جهات عمود بر هم شخم می‌زنند. هر گاه زمین برای آبیاری دارای شیب مناسبی نباشد از نقطه گود به سمت نقطه مرتفع، زمین را با بیل شخم می‌زنند تا بدین وسیله از شیب تند زمین کاسته و زمین تا حدود امکان مسطح شود.
قبل از شخم سوم کشاورزان سعی می‌کنند در سطح هر صد متر مربع زمین 5 تا 10 بار الاغ، کود حیوانی پوسیده معادل 40 تا 80 تن در هکتار پخش نموده با کمک شخم با خاک مخلوط سازند. برخی دیگر از زارعان نیمی از کود حیوانی را قبل از شخم سوم و نیم دیگر را پس از کاشت پیاز و قبل از آب اول در سطح خاک پخش می کنند.
کشاورزان ویژگی شخم‌های مکرر را در آن می‌دانند که صرف نظر از تهیه بستر مناسب کشت، زمین را تا حدودی از وجود علف‌های هرز پاک می‌سازند؛ در این طریقه به هنگام کشت، زمین را کرت‌بندی می ‌نمایند.
در طریقه زراعت مکانیزه، زمین زعفرانی را در پاییز سال قبل از کشت با گاو آهن شخم می‌زنند؛ در بهار پس از قطع باران‌های بهاری، سطح خاک را با انجام شخم متوسط، ضمن سله‌شکنی از وجود علف‌های هرز پاک می‌کنند. در خرداد‌ماه در صورت مشاهده علف‌های هرز، با استفاده از وسایل شخم سطحی نسبت به دفع علف‌های هرز اقدام می‌کنند. در مرداد و یا شهریور، پس از پخش 40 تا 80 تن کود گیاهی و 200 کیلوگرم فسفات آمونیوم، زمین را به صورت فارو در می‌آورند و برای کشت پیاز آماده می‌سازند [۱].
جهت کاشت، ابتدا در عرض زمین شیاری به عمق حدود 20 سانتی‌متر و عرض 25 سانتی‌متر ایجاد نموده، سپس در دو طرف شیار به فاصله 7 سانتی‌متر در طول شیار پیازها کاشته می‌شود. باید دقت کرد که ته پیاز روی زمین قرار گیرد. جهت جلوگیری از چرخش، پیاز کمی در خاک فرو برده می‌شود. پس از آن که تمام عرض زمین به این شکل کاشته شد، مجدداً شیاری به موازات شیار قبلی با همان ابعاد ذکر شده و به فاصله 25 سانتی‌متر از شیار قبلی ایجاد گشته و خاک برداشت شده از این شیار در شیار قبلی ریخته می‌شود و تمامی زمین مورد نظر به همین شکل کاشته می‌شود.
از كشت پیاز در ماه‌هاي بسيار گرم سال اواخر تيرماه و اوايل مردادماه جداً باید خودداري نمود؛ زيرا در اين مواقع هوا و زمين بسيار گرم است و باعث از بين رفتن رطوبت پیاز‌ها و صدمه به آن‌ها مي‌گردد [۵و۷].

۱. بهنیا، م.ر. (1370). زراعت زعفران، انتشارات دانشگاه تهران، شابک: 978964036244.

۲. مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران. (1391 ج). عملیات خوب کشاورزی ایران (ایران گپ)- زعفران، استاندارد ملی ایران، شماره 16536، چاپ اول.

۴. حبیبی، م.ب.، باقری، ع. (1368). زعفران زراعت، فرایند، ترکیبات شیمیایی و استانداردهای آن، سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی ایران مرکز خراسان.

۵. اﻣﻴﺮﻗﺎﺳﻤﻲ، ت. (1380). زﻋﻔﺮان ﻃﻼي ﺳﺮخ اﻳﺮان، مؤسسه فرهنگی نشر آیندگان.

۶. بهنیا، م.ر. (1391). کتاب زعفران: تاریخچه کشت، مصرف، گیاه‌شناسی، شیمی، تولید، فرآوری، استاندارد و بازاریابی. انتشارات دانشگاه تهران؛ شماره انتشار 2065.

۷. صادقي (1375). تأثير آبياري تابستانه بر عملكرد زعفران. انتشارات سازمان پژوهـش‌هاي علمـي و صـنعتي ايـران، مركـز خراسـان، گـزارش پژوهشي.