رزيابی روند بلندمدت عملكرد و ثبات عملكرد زعفران ).L sativus Crocus )در برخی شهرستانهاي استان خراسان رضوي

پایش شاخص‌های عملکرد محصول مانند ارزیابی روند و پایداری محصول می‌تواند راه را برای سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های آینده به منظور حفظ و بهبود عملکرد محصولات مهم کشاورزی در نظام‌های کشاورزی ایران هموار کند. هدف این مطالعه بررسی و تعیین ثبات عملکرد زعفران در شهرهای منتخب استان خراسان رضوی در سال‌های ۱۴۰۰-۱۴۰۱ بود که در دانشگاه تربت حیدریه انجام شد. برای رسیدن به این هدف، داده‌های مربوط به سطح زیر کشت و عملکرد زعفران در شهرهای مختلف استان خراسان رضوی از آمارهای منتشر شده وزارت جهاد کشاورزی ایران در طول ۳۴ سال (۱۳۶۵-۱۳۹۹) جمع‌آوری شد. پس از اعتبارسنجی داده‌ها، پنج شهر تربت حیدریه، نیشابور، کاشمر، گناباد و تایباد بر اساس در دسترس بودن آمار جامع انتخاب شدند. سپس اطلاعات تکمیلی از طریق پرسشنامه و فرم‌ها از طریق ارتباط با جهاد کشاورزی و مراکز پژوهشی هر شهر جمع‌آوری شد.

با استفاده از تحلیل رگرسیون، روندهای بلندمدت عملکرد و سطح زیرکشت مورد بررسی قرار گرفت و باقیمانده‌های نسبی و مطلق عملکرد و ضرایب تغییرات عملکرد تحلیل شد. مطالعه نشان داد که سطح زیر کشت زعفران در همه شهرهای بررسی شده تا سال ۲۰۰۷-۲۰۰۸ افزایش یافته است. با این حال، در سال‌های انتهایی مطالعه به ویژه در شهرهایی که میانگین عملکرد بالایی دارند مانند گناباد و تربت حیدریه، کاهش چشمگیری در سطح زیرکشت مشاهده شد. طی ۳۴ سال گذشته، کاهش قابل توجهی در عملکرد زعفران شهرهای تربت حیدریه، گناباد و کاشمر دیده شده است. به ویژه گناباد که بیشترین میانگین عملکرد را در این بازه زمانی داشت، بیشترین کاهش عملکرد را با میزان ۰.۰۹ کیلوگرم در هکتار در سال تجربه کرده است.

متأسفانه درجه پایداری عملکرد در اکوسیستم‌های کشت زعفران این شهرها مطلوب نبود. به طور خاص، باقیمانده نسبت عملکرد در شهرهای مختلف بین ۰.۰۱٪ تا ۱۵۹.۱٪ متغیر بود که نشان‌دهنده ناپایداری چشمگیر در اکوسیستم‌های کشت زعفران استان خراسان رضوی است. ضریب تغییرات روند عملکرد در همه شهرهای مورد بررسی به جز یک شهر کاهش یافت. میانگین نرخ تغییر در این شهرها بسیار پایین و معادل -۰.۰۰۵٪ در سال بود که نشان می‌دهد بهبود پایداری عملکرد در این مناطق با سرعت بسیار کندی در حال رخ دادن است.

Monitoring of yield indicators, such as evaluating the trend and yield stability, can open the way for future policies and decisions in order to maintain and improve the yield of important agricultural products in Iran’s agricultural systems. The aim of this study was to investigate and establish the stability of saffron yield in selected cities of Khorasan-Razavi province during the years 1400-1401 was conducted at Torbat Heydarieh University. To achieve this objective, data regarding saffron cultivation area and yield from various cities in Khorasan-Razavi Province were gathered from available statistics published by the Ministry of Agriculture Jihad, Iran, over 34 years (1365-1399). Following data validation, five cities – namely Torbat Heydarieh, Neishabur, Kashmir, Gonabad, and Taibad – were chosen based on the availability of comprehensive statistics. Additional information was then collated through questionnaires and forms by liaising with the agricultural jihad and research centers in each city.

Utilizing regression analysis, this research delved into the long-term trends of yield and cultivated area, exploring relative and absolute yield residuals and investigating coefficients of yield changes. The study unveiled that the cultivated saffron area expanded across all surveyed cities until 2007-2008. However, in the latter years of the study, specifically in cities with high

average saffron yield, such as Gonabad and Torbat Heydarieh, a marked decline in cultivated area was observed. Over the past 34 years, a notable decline in saffron yield has been observed in Torbat Heydarieh, Gonabad, and Kashmar. Notably, Gonabad, which had the highest average yield over this period, experienced the most substantial decrease in yield, amounting to 0.09 kg per hectare per year. Unfortunately, the degree of yield stability in the saffron cultivation ecosystems of the studied cities was not favorable. In particular, the relative residual yield across different cities ranged from 0.01% to 159.1%, indicating significant instability in saffron cultivation ecosystems within Khorasan Razavi province. The coefficient of variation of yield trends exhibited a decline in all surveyed cities except. The average rate of change in these cities was computed to be very low at -0.005% per year, implying that the enhancement of yield stability in these regions was occurring at a notably sluggish pace.